آیا سلامت انسان با لامپ‌های کم مصرف در خطر است ؟

لامپ های کم مصرف از طول عمر بیشتری نسبت به لامپ های معمولی برخوردارند و انرژی کمتری نیز مصرف می کنند. همین ویژگی ها باعث شده است بسیاری از افراد به مصرف این نوع لامپ ها روی بیاورند. اما لامپ های کم مصرف خطراتی برای سلامتی نیز در بر دارند.

لامپ کم مصرف

مهم ترین عامل خطرآفرین در این لامپ ها جیوه درون آنهاست. جیوه از عناصر ضروری موجود در لامپ کم مصرف است. جیوه ماده ای سمی است و انتشار آن در محیط می تواند اثرات نامطلوبی بر روی مغز یا جنین بگذارد. وجود جیوه همچنین می تواند به عقیم شدن، سردرد و کاهش حافظه انسان بیانجامد. فقدان یا کمبود آگاهی در مورد خطرات ناشی از جیوه موجود در لامپ کم مصرف می تواند آن را به عاملی بر ضد محیط زیست و انسان تبدیل کند.

مهندس علی گورانی ، کارشناس مسئول بهداشت پرتوهای وزارت بهداشت در این باره می گوید:

«مکانیزم تولید نور در لامپ های کم مصرف، تحریک بخار جیوه است. بعد از تحریک شدن بخارات جیوه، نور ماورای بنفش تولید می شود. این اشعه مرئی نیست و به همین دلیل لایه ای از فلورسنت از داخل به دیواره لامپ زده می شود تا نور مرئی تولید شود. این دو موضوع از نظر بهداشتی خطر محسوب می شوند.

از طرف دیگر این لامپ ها قطعات الکترونیکی هم دارند که در صورت بازیافت نشدن، سبب آلودگی محیط زیست می شوند. در مجموع لامپ های کم مصرف تا زمانی که شکسته نشوند، خطری برای سلامت ندارند. متاسفانه سیستم جمع آوری زباله های خطرناک خانگی مانند باتری، داروهای اضافی، مواد شیمیایی، اسپری ها، لامپ های شکسته و … در ایران وجود ندارد و این موضوع عوارض جدی در پی دارد؛ چرا که ممکن است این زباله های خطرناک خانگی وارد محیط زیست شوند.

جیوه فلزی سنگین است که اعصاب را مسموم و در بدن تجمع می کند. در لامپ های کم مصرف، جیوه به شکل بخار وجود دارد، به همین دلیل به راحتی جذب می شود و در صورت شکسته شدن، در محیط زندگی پخش خواهد شد و سریع جذب ریه می شود.

از سویی دیگر احتمال پراکنده شدن نور ماورای بنفش توسط این لامپ ها در محیط وجود دارد، بنابراین توصیه می شود مردم حداقل ۳۰ سانتی متر از آنها فاصله داشته باشند. در عین حال اگر کیفیت لامپ خوب نباشد و لایه فلورسنت به درستی زده نشده باشد، امکان نشت بیشتر پرتو ماورای بنفش وجود دارد. رعایت فاصله از لامپ کم مصرف نیز در حفظ سلامت انسان تأثیر می گذارد. لامپ های کم مصرف از ویژگی تغییر شدت نور برخوردار هستند که می تواند به چشم آسیب برساند و به بیماری هایی مانند آب مروارید منجر شود

وقتی لامپی از این نوع شکسته شد، ابتدا باید هوای آلوده به بخار جیوه، از محیط خارج شود. بعد از آن با یک دستکش، تکه های درشت لامپ را در کیسه ای جمع کنید. تکه های ریز و پودرمانند نیز با یک دستمال مرطوب جمع آوری شوند. تا جایی که امکان دارد نیز از جاروبرقی استفاده نشود، چون باعث معلق شدن بیشتر پودر جیوه در هوا می شود.

یکی از اقدامات ضروری درباره پیشگیری از آسیب رسیدن به سلامت مردم در این زمینه، آموزش توسط وزارت نیرو است. وزارت نیرو باید تولیدکنندگان و واردکنندگان لامپ های کم مصرف را ملزم به آموزش مصرف کننده کند. این جزیی از ارائه خدمات به مشتری است. ساده ترین کاری که می شود در این باره انجام داد، نوشتن توضیحات روی محصول است.»

دکتر مهران افخمی، کارشناس آلودگی های آب و زباله و مواد جامد نیز در مورد راهکارهای کاهش خطرات لامپ کم مصرف می گوید:

«یکی از این راهکارها این است که در مکان هایی که افراد به صورت طولانی مدت در آنجا هستند، مثل اتاق های کار یا نشیمن، از این لامپ ها استفاده نشود. بیشتر سعی شود در جاهایی که فرد از آنجا برای چند دقیقه عبور می کند، مانند راهروها، پارکینگ ها و دستشویی ها از آنها استفاده شود.

راه دیگر، استفاده از این لامپ ها به صورت مخلوط است. این لامپ ها دو نوع هستند، مهتابی و آفتابی که دو رنگ مختلف دارند. بهتر است که آنها را در کنار یکدیگر و در کنار لامپ های معمولی استفاده کرد، یعنی مخلوطی از لامپ های کم مصرف و معمولی در کنار هم تا ضعف یکدیگر را پوشش بدهند و یا اگر واقعا باید فقط از لامپ های کم مصرف استفاده کرد، از نوع نور سفید و زرد یا اصطلاحا آفتابی و مهتابی همراه با یکدیگر استفاده کنند و فقط از یک نوع استفاده نشود.

تحقیقات نیز نشان می دهد که استفاده همزمان از لامپ های کم مصرف فلورسنتی فشرده با لامپ های معمولی از اثرات نامطلوب این لامپ ها می کاهد. آزمایش ها همچنین نشانگر آن است که لامپ های کم مصرف رنگی اثرات زیا ن بخش کمتری نسبت به لامپ های کم مصرف با نور سفید دارند.

رعایت فاصله از لامپ کم مصرف نیز در حفظ سلامت انسان تأثیر می گذارد. لامپ های کم مصرف از ویژگی تغییر فرکانس (شدت و ضعف نور) برخوردار هستند که می تواند به چشم آسیب برساند و به بیماری هایی مانند آب مروارید منجر شود. در محیط هایی که دارای رطوبت بالا هستند، مانند گلفروشی ها، حمام و سونا، هرگز نباید از لامپ کم مصرف استفاده کرد.

کمترین فاصله از این لامپ ها باید بین ۵۰ تا ۶۰ سانتی متر باشد. نباید از لامپ های کم مصرف برای چراغ های مطالعه استفاده شود.

بهترین کار این است که ما کم کم به این سمت برویم که از لامپ های LED که خاصیت کم مصرفی شان را دارند ولی فاقد جیوه هستند، به جای لامپ های کم مصرف استفاده کنیم.

لامپ کم مصرف از خود اشعه فرابنفش یا UV منتشر می کند. لذا مدت زمانی که انسان در معرض تابش نور این نوع لامپ ها قرار دارد نیز در کاهش یا تشدید تأثیرات آن اهمیت دارد.

اگر شخصی بیش از چهار ساعت از شبانه روز در معرض این لامپ ها است، بهتر است از کرم های ضدآفتاب برای قسمت هایی از پوست که در معرض نور این لامپ ها هستند، استفاده کند و این لامپ ها را حتی الامکان در محفظه های مشبک قرار بدهد تا نور مستقیم بشکند و به صورت شکسته شده در محیط پخش شود و فرد مستقیما در معرض نور قرار نگیرد.

اگر درجه حرارت هوای محیط بیش از ۴۸ درجه یا کمتر از صفر درجه سانتی گراد باشد، بهتر است از این لامپ ها استفاده نشود، چون خارج از این محدوده دمایی، تأثیرات این لامپ ها بسیار بیشتر خواهد شد.

از لامپ های کم مصرف در محیط هایی استفاده شود که هوا در آن جریان دارد. همچنین در محیط هایی که دارای رطوبت بالا هستند، مانند گلفروشی ها، حمام و سونا، به هیچ عنوان نباید از این لامپ ها استفاده کرد.

توجه به طول عمر لامپ های کم مصرف نیز بسیار اهمیت دارد. عمر مفید این لامپ ها از ۵ تا ۱۰ هزار ساعت متغیر است و مصرف کننده باید بعد از انقضای تاریخ مصرف، آنها را به مراکز خاصی تحویل دهد.

لامپ کم مصرف به علت جیوه موجود در آن «زباله خاص» به حساب می آید و ادغام آن با زباله معمولی این امکان را به وجود می آورد که جیوه با شیرابه زباله مخلوط شده و از طریق منابع آبی و خاکی و چرخه حیات و سپس از طریق موجودات زنده دیگر یا به طور مستقیم وارد بدن انسان شود.

اگر لامپ کم مصرف شکست، لازم است چند مسئله رعایت شود: ابتدا محیط را باید ۱۵ دقیقه ترک کرد تا بخارات پخش شده در محیط ته نشین شده و وارد سیستم تنفسی نشود. سپس پنجره ها را باید باز کرد تا هوا جریان یابد و مقداری از بخارات جیوه خارج شود. لامپ های ال ای دی ۵۰ هزار ساعت عمر مفید دارند، در حالیکه عمر مفید لامپ های معمولی ۱۰۰۰ ساعت و عمر مفید فلورسنت ها (مهتابی و لامپ کم مصرف)، ۱۰۰۰۰ ساعت است.

در نهایت این که به هیچ عنوان از جارو برقی برای جمع کردن ذرات ریخته شده لامپ استفاده نشود، چون خود جارو برقی سبب پخش بیشتر ذرات جیوه در محیط می شود و مشکلات آن را خیلی بیشتر می کند.

ولی اگر چاره ای جز استفاده از جارو برقی وجود ندارد، باید بعد از اتمام کار، کیسه جارو برقی را تخلیه نمود و داخل محفظه را با دستمال مرطوب تمیز کرد.

غیر از استنشاق بخارات جیوه، خطر دیگری که شکستن لامپ کم مصرف می تواند به وجود بیاورد، بریدگی های ناشی از تماس با لبه های تیز شیشه لامپ است. لذا خرده شیشه ها را باید به روش صحیح جمع کرد و در کیسه ای قرار داد. محدوده مورد نظر را نیز باید با دستمال مرطوب تمیز کرد و در این کیسه جای داد.»

آیا لامپ های LED جایگزین لامپ های کم مصرف می شوند؟

LED که نسل جدید لامپ های روشنایی محسوب می شوند، مخفف واژه LIGHT EMMTTED DIODE به معنای دیود ساطع کننده نور است.در حال حاضر LEDها به نحوی ساخته می شوند که نور را در جهت خاصی متمرکز می کنند و به صورت چیپ های کوچکی هستند که معمولا در داخل یک شیشه گنبدی شکل قرار می گیرند و دارای سایز چوب کبریت یا کمی بزرگ تر هستند و به سختی می شکنند.

بزرگترین برتری لامپ ال ای دی عمر مفید آن است. LEDها ۵۰ هزار ساعت عمر مفید دارند، در حالیکه عمر مفید لامپ های معمولی ۱۰۰۰ ساعت و عمر مفید فلورسنت ها (مهتابی و لامپ کم مصرف)، ۱۰۰۰۰ ساعت است.

البته این لامپ ها هم تا زمانی برای سلامتی ما مضر نیستند که سالم باشند، چراکه شکسته شدن آنها می تواند سرب، آرسنیک و فلزات دیگر را وارد زندگی ما کند که باعث انواع سرطان، آسیب های عصبی، بیماری کلیه، فشار خون و التهابات پوستی می شوند.